Smaragd is een variëteit van beril en geldt als de edelste steen uit de berylgroep. De kleurgevende stof is chroom, soms vanadium. De chemische formule is Be3Al2(SiO3)6.

Smaragd ontstaat door een combinatie van opdringende magma en metamorfe omzetting van gesteenten. Afzettingen komen daarom voor in pegmatietgangen of in de omgeving daarvan. De winning van kristallen vindt bijna uitsluitend plaats uit het moedergesteente, waar de smaragd gegroeid is in kleine gangen of op de wanden van holten. Alluviale afzettingen kunnen nauwelijks ontstaan, omdat het soortelijk gewicht van smaragd vergelijkbaar is met dat van kwarts. De naam smaragd is via het Latijn en het Grieks waarschijnlijk terug te voeren op een Semitische taal. De Grieken gebruikten de naam niet alleen voor smaragd, maar voor verschillende groene stenen. De smaragd is altijd beschouwd als de ‘koning van de edelstenen’.

Duizenden jaren voor Christus was het al bekend en werd al gewonnen en toegepast in sieraden, amuletten en kunstvoorwerpen. Men heeft smaragden gevonden in de grafkamers van Egyptische farao’s, in Pompeï en in Herculaneum. Ook in de Bijbel worden smaragden genoemd: in de Openbaring van Johannes is sprake van een “een regenboog die eruitzag als smaragd” rond de troon in de hemel. Bijzondere smaragden maken deel uit van schatten en museumcollecties. Talrijke smaragden liggen in scheepswrakken op de bodem van de zeeën tussen Amerika en Europa.

De bijzondere en opvallende kleur van deze edelsteen werd synoniem met de officieel erkende kleur smaragdgroen. De naam wordt vaak in metaforen voor landen gebruikt. Zo wordt Ierland in het Engels ook wel the Emerald Isle (het Eiland van Smaragd) genoemd, omdat het zo groen is.

Sinds Multatuli stond Nederlands-Indië bekend als de Gordel van smaragd. In de astrologie wordt de smaragd geassocieerd met de maand mei en het sterrenbeeld Stier. In sommige culturen is de smaragd het traditionele geschenk voor de 55e huwelijksverjaardag. De smaragd is een van de “negen edelstenen” in de Thaise Orde van de Negen Edelstenen.